Napisz do nas

www.bezpieczenstwo@knbn-ujd.pl

Fot: PAP/EPA

♦ Rozwój irańskiego potencjału atomowego od wielu lat stanowi istotne wyzwanie dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Islamska Republika Iranu powstała w 1979r. na wskutek wystąpień społecznych i przekształcenia ustroju monarchicznego w republikę islamską. Wówczas Teheran odrzucił prozachodnią orientację akcentując swoją odmienność kulturową. Upadek rządu szacha Mohammada Reza Pahlaviego spowodował szerokie zmiany społeczno-polityczne, a życie publiczne i prywatne zostało podporządkowane regułą religijnym. Rewolucjoniści pod przywództwem Chomeiniego wykorzystali flustrację mas do obalenia Pahlaviego, który wprowadził reformy przystosowujące Iran do ówczesnych norm zachodnich. W ich skład wchodziło m.in. nadanie praw wyborczym kobietom, zwalczanie analfabetyzmu, reforma rolna czy też dopuszczenie przedstawicieli mniejszości religijnych do pracy w urzędach państwowych. Rozwojowi uległy relacje irańsko-izraelskie oraz amerykańsko-irańskie. Jednocześnie szach poprzez rozwinięte struktury bezpieczeństwa stosował okrutne praktyki począwszy od więzień i tortur w stosunku do zarówno członków opozycji politycznej i religijnej jak i także zwykłych obywateli . Szereg reform nie zostało zrealizowanych do końca m.in. dostęp do bezpłatnej podstawowej edukacji czy dostęp do powszechnej opieki zdrowotnej. Ponadto na przymusowej emigracji przebywał przywódca religijny ajatollah Ruhollah Chomeini. Reprezentant szyickiego nurtu sprzeciwiał się prozachodniemu kierunkowi w Iranie. Poparcie zyskiwał w grupach dotkniętych ubóstwem oraz wyrażających niezadowolenie z sytuacji w ojczyźnie. Od 1978r. przez Iran przetaczały się masowe wystąpienia społeczne, które były brutalnie tłumione przez służby bezpieczeństwa, przynosząc śmierć cywilów i aresztowania. Jednak protesty wbrew intencjom władzy w Teheranie nie wygasały, a nastroje ulegały radykalizacji. 16 stycznia 1979 r. szach Mohammad Reza Pahlavi wyjeżdża z Iranu i przekazuje stery w państwie Radzie Regencyjnej. Na nowego premiera wyznacza Szapura Bachtijarego, któremu obiecał obok własnej abdykacji, likwidację tajnej policji politycznej oraz osądzenie winnych rozlewu krwi i przemocy na ulicach. Jednak namiestnik szacha nie jest w stanie zyskać poparcia społecznego, które uzyskuje wracający do kraju Chomeini¹. Koniec autorytarnych i okrutnych rządów Pahlaviego zmienia oblicze Iranu. Szach władzę sprawował od 1953r. na wskutek przeprowadzonego przez brytyjski wywiad zamachu stanu. Wówczas poprzez zewnętrzną ingerencję obalony został demokratycznie wybrany premier Mohammad Mosaddegh. Anglicy przy wsparciu Amerykanów zdecydowali się na ten krok głównie ze względu na nacjonalizację przez Mosaddegha wspólnej iracko – brytyjskiej kompanii naftowej co sparaliżowało zagraniczny rynek naftowy. Późniejsze scentralizowane rządy szacha Pahlaviego pomimo wielu kontrowersji, umożliwiły państwom zachodnim realizację własnych interesów ekonomicznych².

                                                                                                           Mohammad Reza Pahlavi ( źródło: www.pahlavi.org)

♦W 1957r. doszło do zawarcia dwustronnego porozumienia pomiędzy USA i Iranem, które dotyczyło pokojowego wykorzystania energii atomowej przez Teheran. Umowa miała ułatwić poprzez źródło amerykańskie, pozyskiwanie przez Irańczyków niezbędnych elementów i infrastruktury do rozwoju energetyki atomowej. W 1959r. zakupiono reaktor ze Stanów Zjednoczonych, a w 1967r. w Teheranie powstał pierwszy badawczy irański reaktor jądrowy. Waszyngton ze względu na interesy gospodarcze dał Iranowi możliwość rozbudowy własnego programu jądrowego. W okresie rządów szacha Iran postępował w tej dziedzinie zgodnie z powszechnie obowiązującymi normami. W marcu 1970r. wszedł w życie podpisany wcześniej również przez władze Teheranu - Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Wzrosty cen ropy na rynku naftowym z drugiej połowy lat 70-tych i wysokie zyski dla Iranu zapewniły finansowanie również dla nowatorskiego programu atomowego. Szach zapowiadał wówczas budowę 23 reaktorów atomowych oraz rozwój własnych środków do produkcji głowic nuklearnych. W opinii władcy zasoby jądrowe miałybyć inwestycją i zabezpieczeniem na przyszłość³.

♦ Rewolucja irańska zatrzymała tempo wdrażania w życie założeń programu atomowego, a jego wznowienie nastąpiło podczas wojny iracko-irańskiej. Nowe władze w Teheranie dostrzegły niekorzystną sytuację geopolityczną. Bagdad również wprowadzał własny program atomowy, a Izrael już posiadał broń nuklearną. W związku z rewolucją islamską dotychczasowe dobre stosunki ze Stanami Zjednoczonymi uległy pogorszeniu, a do Związku Radzieckiego ze względu na doświadczenia historyczne Teheran odnosił się z nieufnością⁴. Autorzy irańskiego programu korzystali z doświadczeń Husajna. Iracki przywódca zbudował tylko jeden reaktor nuklearny, który został zauważony i zniszczony przez izraelskie lotnictwo. Dlatego Irańczycy infrastrukturę i instalacje atomowe umieszczali w wielu regionach państwa. Zasoby były odpowiednio zabezpieczone i zamaskowane. Wywiad irański jako zasłona dymna dezinformował nieprzyjacielskie służby, dostarczając im niewiarygodnych informacji. Wówczas program irański stanowił tylko wyzwanie dla świata. Wyzwaniem są sytuacje problemowe stawiające nowe dylematy przed podmiotami stosunków międzynarodowych w kontekście bezpieczeństwa. Zwykle ich przyczyną są rozbieżności występujące pomiędzy uczestnikami i partnerami sojuszy czy koalicji. Wyzwanie może zostać podjęte lub zignorowane. Podjęcie oznacza poniesienie pewnych kosztów poprzez które może pojawić się szansa dla podmiotu. Natomiast zignorowanie wyzwań może spowodować powstanie zagrożenia⁵.